Górny Śląsk od XIX wieku był sercem polskiego przemysłu metalurgicznego. Hutnictwo cynku odegrało kluczową rolę w rozwoju gospodarczym tego regionu, a liczne zakłady przetwórcze, zwane hutami, wpisały się w krajobraz przemysłowy Śląska. Poniżej przyjrzymy się historii najważniejszych hut cynku na tym obszarze.
1. Huta „Karol”
Huta „Karol”, założona w 1834 roku przez Karola Godulę, była jednym z pionierskich zakładów hutniczych w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Powstanie huty wiązało się z dynamicznym rozwojem przemysłu na Śląsku, wynikającym z bogactwa naturalnych zasobów surowców, takich jak rudy cynku i węgiel.
W początkowych latach działalności huta „Karol” koncentrowała się na produkcji cynku w postaci blach i stopów, które były szeroko wykorzystywane w budownictwie oraz przemyśle maszynowym. W XIX wieku była to jedna z najnowocześniejszych hut w regionie, a jej produkty trafiały na rynek nie tylko polski, ale także europejski.
Po II wojnie światowej huta „Karol” została upaństwowiona i przez kolejne dekady stanowiła ważny ośrodek produkcyjny w Polsce Ludowej. Niestety, pod koniec XX wieku zakład został zamknięty w wyniku zmian gospodarczych i restrukturyzacji przemysłu. Dziś pozostałości po hucie są cennym zabytkiem przemysłowym, przypominającym o jej znaczeniu dla rozwoju Śląska.
2. Huta Cynku „Miasteczko Śląskie”
Huta Cynku „Miasteczko Śląskie” to jeden z nowocześniejszych zakładów hutniczych na Górnym Śląsku, założony w latach 60. XX wieku. Jej powstanie było odpowiedzią na rosnące zapotrzebowanie na cynk oraz metale nieżelazne w Polsce Ludowej. W odróżnieniu od starszych zakładów, huta ta była budowana zgodnie z nowoczesnymi standardami, co pozwoliło na wydajniejszą i bardziej ekologiczną produkcję.
Huta w Miasteczku Śląskim do dziś odgrywa ważną rolę w przetwórstwie cynku i jest jednym z największych tego typu zakładów w Europie Środkowej. Produkowany tam cynk znajduje szerokie zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu, m.in. w motoryzacji, budownictwie i przemyśle chemicznym.
Zakład ten, w przeciwieństwie do wielu innych śląskich hut, przetrwał przemiany gospodarcze lat 90. i kontynuuje działalność, będąc ważnym ogniwem w polskim przemyśle metali nieżelaznych.
3. Huta „Silesia” w Rybniku
Huta „Silesia” w Rybniku była jednym z ważniejszych ośrodków przetwórstwa cynku na Górnym Śląsku. Założona pod koniec XIX wieku, specjalizowała się w produkcji blach cynkowych oraz komponentów dla przemysłu budowlanego i elektrotechnicznego.
Podobnie jak inne zakłady na Śląsku, huta przeszła przez trudne okresy po I i II wojnie światowej, jednak w okresie PRL była jednym z ważniejszych producentów metali nieżelaznych w Polsce. Produkty huty „Silesia” trafiały na rynki całej Polski, a także na eksport.
Zamknięcie huty „Silesia” nastąpiło pod koniec XX wieku, kiedy to polski przemysł ciężki przechodził restrukturyzację. Mimo że zakład ten już nie działa, jego znaczenie dla rozwoju Rybnika i całego regionu jest nie do przecenienia.
4. Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”
Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” była jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych na Górnym Śląsku, który odegrał kluczową rolę w rozwoju polskiego przemysłu hutniczego. Zlokalizowana w Szopienicach, dzielnicy Katowic, huta działała przez ponad sto lat, będąc miejscem pracy dla tysięcy osób i centrum produkcji metali nieżelaznych, takich jak cynk i ołów.
Początki Huty – Zakłady „Giesche”
Historia Huty „Szopienice” zaczyna się w 1834 roku, kiedy powstała pierwsza huta cynku w tej części Górnego Śląska (Huta „Wilhelmina”), a w 1904 roku uruchomiono nowoczesną Walcownię Cynku, będącą częścią większego kompleksu przemysłowego należącego do niemieckiej firmy „Georg von Giesche’s Erben”. „Giesche” była jednym z największych koncernów górniczo-hutniczych w Europie, a zakład w Szopienicach stanowił ważne ogniwo w tej strukturze. W walcowni produkowano głównie blachy cynkowe, które były szeroko stosowane w budownictwie, zwłaszcza jako pokrycia dachowe.
W okresie zaborów Szopienice, wówczas leżące w granicach Prus, rozwijały się jako centrum przemysłowe, przyciągając specjalistów i robotników z różnych regionów. Huta w Szopienicach cieszyła się renomą jako jeden z najnowocześniejszych zakładów przetwórczych cynku w Europie.
Rozwój w II Rzeczypospolitej i w czasie wojny
Po I wojnie światowej i przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski, zakład kontynuował działalność pod polskim zarządem. Huta przetrwała ten trudny okres, a w międzywojniu stanowiła istotny element gospodarki odradzającego się państwa polskiego. Produkcja cynku i innych metali była niezbędna w rozwijającym się przemyśle budowlanym oraz elektrotechnicznym.
Podczas II wojny światowej huta została przejęta przez okupanta niemieckiego i pracowała na potrzeby wojenne, produkując m.in. metale potrzebne do przemysłu zbrojeniowego.
Powojenna Odbudowa i Lata Świetności
Po zakończeniu wojny w 1945 roku, zakład został znacjonalizowany i funkcjonował pod nazwą Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice”. Był to jeden z kluczowych zakładów przetwórstwa metali w Polsce Ludowej. W powojennym okresie huta zajmowała się przede wszystkim produkcją blach cynkowych, ołowiu oraz innych metali nieżelaznych, takich jak kadm.
W latach 60. XX wieku huta była modernizowana, co pozwoliło na zwiększenie wydajności i wprowadzenie bardziej nowoczesnych technologii przetwórczych. Zakład stał się jednym z głównych producentów blach cynkowych w Polsce, a jego produkty były eksportowane także do innych krajów bloku wschodniego.
Upadek i Zamknięcie Zakładu
Lata 90. XX wieku przyniosły znaczące zmiany w polskiej gospodarce, związane z transformacją ustrojową i restrukturyzacją przemysłu. W wyniku tych zmian wiele zakładów przemysłowych, w tym huty, znalazło się w trudnej sytuacji finansowej. W 2002 roku, po ponad stu latach funkcjonowania, Huta Metali Nieżelaznych „Szopienice” zakończyła swoją działalność. Było to konsekwencją restrukturyzacji polskiego przemysłu ciężkiego, który w tamtym okresie przechodził kryzys.
Dziedzictwo Huty – Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia”
Choć huta zakończyła swoją działalność, jej dziedzictwo nie zostało zapomniane. W 2016 roku na terenie dawnej Walcowni Cynku otwarto Muzeum Hutnictwa Cynku „Walcownia” w Szopienicach, które gromadzi eksponaty związane z historią zakładu oraz szerzej – z historią hutnictwa metali nieżelaznych na Górnym Śląsku. Muzeum to jest cennym miejscem, które przypomina o roli, jaką zakład odegrał w rozwoju hut cynku w Polsce i ich poszczególnych oddziałów.
Muzeum mieści się w oryginalnym budynku walcowni (w doskonale zachowanym stanie), gdzie zachowano wiele maszyn i urządzeń hutniczych (m.in. walcarki do blachy cynkowej z 1904 r.), co pozwala zwiedzającym zobaczyć, jak wyglądał proces produkcji blach cynkowych w przeszłości. Obiekt ten stał się bardzo ważnym miejscem na mapie dziedzictwa przemysłowego Górnego Śląska. Dla dorosłych zwiedzających przedstawia ciekawą lekcję historii podczas oprowadzania z przewodnikiem, dla najmłodszych przygotowana jest oferta warsztatów dla szkół – może ona stanowić niezwykle kreatywną formę przekazywania wiedzy.
Arkadiusz Kałwa